Strzeleckie więzienia cz.1. Zakład Karny nr 1

Zastanawiając się nad pytaniem, z czego może być znane nasze miasto w Polsce, odpowiedź pozostaje tylko jedna - z Zakładów Karnych. 

 

Przypomina mi się jedna historia, kiedy to jeszcze uczęszczałem do szkoły podstawowej. Jadąc wówczas pociągiem na jedną z wycieczek szkolnych, dosiadł się do nas pewien mężczyzna. Jak na moje oko wyglądał on nieco dziwnie: dobrze zbudowany, tatuaże na rękach, włosy poszarpane. Po pewnym czasie rozpoczął rozmowę pytając nas dokąd jedziemy i skąd jesteśmy. Odpowiedzieliśmy że ze Strzelec Opolskich, a on na to: "ach tak, wiem gdzie to, byłem tam przejazdem - siedziałem tam". Okazało się, że odsiadywał wyrok w naszym strzeleckim Zakładzie Karnym nr 1. Jak na dzieciaki z podstawówki trochę się wystraszyliśmy, no bo w końcu jechał z nami kryminalista, ale jak się później okazało, całkiem sympatyczny, przynajmniej w rozmowie człowiek. Nasze zdziwienie było jeszcze większe w momencie, kiedy uświadomiliśmy sobie ile to już dziesiątek kilometrów zostawiliśmy za sobą odjeżdżając na wycieczkę z naszej rodzinnej miejscowości.

 

A więc zakłady karne w Strzelcach Opolskich, przyjrzyjmy się trochę ich historii.

 

Zakład Karny nr 1 znajduje się na przeciwko głównego wejścia na strzelecki dworzec PKP. Idąc dalej ul. Karola Miarki mijamy po prawej stronie bramę wejściową.

 

Widok więzienia, idąc od strony PKP ul. Karola Miarki w kierunku centrum miasta.

(zbiory własne autora)

 

 

 

Brama główna więzienia.

(źródło: www.fotopolska.eu; Zdjęcie na licencji CC BY-NC-SA 2.0; autor: Pantera and Mateusz)

 

 

 

Zakład Karny Nr 1 w Strzelcach Opolskich jest jednostką organizacyjną Służby Więziennej typu zamkniętego, przeznaczoną dla skazanych mężczyzn odbywających karę po raz pierwszy P-1/z, P-1p, z oddziałem typu zamkniętego dla młodocianych M-1/p. Ponadto w tutejszej jednostce mogą przebywać skazani chorzy na cukrzycę insulino-zależną.

Służba Więzienna jest umundurowaną i uzbrojoną formacją apolityczną podległą Ministrowi Sprawiedliwości, posiadającą własną strukturę organizacyjną. Służba Więzienna realizuje, na zasadach określonych w kodeksie karnym wykonawczym, zadania w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania. Działa na podstawie ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. Nr 79, poz. 523).

Zakładem Karnym Nr 1 w Strzelcach Opolskich kieruje Dyrektor, który ma trzech zastępców. W skład struktury organizacyjnej ZK Nr 1 w Strzelcach Opolskich wchodzą następujące działy, służby oraz stanowiska samodzielne: dział penitencjarny, dział ochrony, dział ewidencji, dział finansowy, dział kwatermistrzowski, służba zdrowia, dział kadr; zespół ds. techniki i informatyki, zespół ds. zatrudnienia osadzonych i BHP.  W skład struktury organizacyjnej Zakładu Karnego Nr 1 w Strzelcach Opolskich wchodzi również Oddział Zewnętrzny Przywary w Sierakowie Śląskim.

 

Strzelecki zakład karny został wybudowany w latach 1885 – 1888 ze środków komunalnych i dotacji państwowych. Środki na jego budowę pochodziły z reparacji wojennych po wojnie francusko – pruskiej. Trzypiętrowy gmach zaprojektowała tajna rada w Ministerstwie Robót Publicznych. Zdecydowano, że cały budynek będzie z czerwonej cegły. Główny gmach więzienia został zbudowany na planie krzyża i otoczony wysokim murem. Nad prawidłowym przebiegiem prac budowlanych czuwali:  Thomas Marenz, Hoseph Beiger, August Lachmann,Julius Kuhn, Julius Bruning oraz R. Luderoig. Informacje te posiadamy dzięki odnalezionej podczas remontu dachu w latach 80-tych zeszłego stulecia cynowej puszce, która była przybita gwoździami do stropu w jednej z szczytowych kopuł gmachu więzienia.

W jej środku znajdowało się sześć tabliczek z tego samego metalu, z nazwiskami i krótkimi inskrypcjami, wykonanymi punktakiem i rylcem przez rzemieślników. Później tubę uzupełniono również o aktualne zapisy i zamocowano ponownie w pierwotnym miejscu. Nie było to jedyne znalezisko, podczas tego remontu. Pod inną z belek odkryto kopertę z listem, który został napisany w 1959 roku przez jednego z osadzonych. Był on zaadresowany do Amerykańskiego Czerwonego Krzyża. Więzień skarżył się w nim na władze więzienia oraz na panujące w celi warunki. Prawdopodobnie list dostał się pod dachówki dzięki jednemu z robotników, który mógł być poproszony przez owego więźnia o jego przemycenie, ten jednak zamiast go wysłać, schował go tam w czasie swoich prac.

 

Plan i przekrój więzienia.

(źródło: Kalendarz Strzelecki 2001)

 

 

 

Zakład karny w Strzelcach Opolskich, zdjęcie z lat 1914-1918.

(źródło: www.fotopolska.eu)

 

 

 

Kościół więzienny - widok sprzed głównej bramy.

(źródło: Oberschlesien im Bild nr 4, 1933)

 

  

 

Początkowo w więzieniu obowiązywał system celkowy, gdzie więźniowie byli izolowani nie tylko od świata ale również od współwięźniów. Warunki sanitarne w zakładzie były bardzo surowe. W celach nie było kanalizacji i bieżącej wody. Następnie na przełomie wieków zaczęto wprowadzać system progresywny, z systemem kar i nagród, uwzględniający potrzeby socjalne i psychiczne więźniów - rygor milczenia i samotności przestał obowiązywać, ale sanitarne warunki odbywania kary nie uległy znaczącej poprawie. W latach drugiej wojny światowej - od roku 1944 - jak głosi wmurowana przed kilku laty tablica pamiątkowa przy wejściu do budynku administracyjnego - przebywali tu Belgowie, internowani z powodu buntu przeciwko władzom okupacyjnym. Jak podają źródła było ich ok. 2000 mężczyźni - w naszym zakładzie, a kobiety w dzisiejszym Zakładzie Karnym  Nr 2 w Strzelcach Opolskich.

Upamiętnia to tablica wmurowana przy wejściu do budynku administracyjnego z napisem:

NA PAMIĄTKĘ BELGOM ZAMKNIĘTYM W WIĘZIENIU W 1944 ROKU PRZEZ GESTAPO I DLA TYCH KTÓRZY TU UMARLI.

 

IN 1944 IN DEZE TER HERINNERING AAN DE BELGEN DIE DOOR DE NAZI-GESTAPO GEVANGENIS OPGESLOTEN EN AAN HEN DIE HIER GESTORRVEN ZIJN.

A LA MEMOIRE DES BELGES INTERNES DANS CETTE PRISON PAR LA GESTAPO-NAZIE EN 1944 DE CEUX QUI Y SONT DECEDES.

 

Na krótko - od zajęcia Strzelec przez Armię Czerwoną w styczniu 1945 roku do wiosny 1946 roku - gmach zmienił przeznaczenie i był magazynem wojskowym.

Ale i wtedy nie był całkowicie wolny od "pensjonariuszy", pełniąc rolę "noclegowni" dla jeńców wojennych i innych podejrzanych i zatrzymanych przez władze wojskowe i deportowanych w głąb ówczesnego Związku Radzieckiego. Wiosną 1946 roku gmach "przejęły" władze polskie. Po wojnie siedzieli tu hitlerowcy, m.in. Paul Otto Geibel (dowódca SS i wysoki funkcjonariusz policji w Warszawie, odpowiedzialny za tłumienie powstania warszawskiego; odsiadywał tutaj wyrok dożywotniego więzienia, w połowie lat 60tych został przeniesiony do więzienia w Mokotowie, gdzie popełnił samobójstwo przez powieszenie), agenci gestapo, AK-owcy, zbrodniarze, polscy bandyci i ... nigeryjski magister matafizyki.

 

W latach sześćdziesiątych XX wieku dokonano przebudowy skrzydła "A", w którym powstały pomieszczenia przeznaczone dla szkoły; tj. 8 izb lekcyjnych, 4 zaplecza, sanitariaty. Warunki sanitarne odbywania kary w celach mieszkalnych w skrzydłach "B", "C", "D" nie uległy jednak poprawie (warunki te zmieniono dopiero po modernizacji zakładu na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych).

W tym czasie dobudowano także budynki: administracji i pomieszczeń gospodarczych. W tamtym okresie wszyscy skazani pracowali, znajdując zatrudnienie w ówczesnym Przedsiębiorstwie Przemysłu Skórzanego, zatrudniającym nawet ponad tysiąc skazanych. Reszta skazanych pracowała w funkcjonujących wtedy doskonale gospodarstwach pomocniczych i w grupach wolnościowych. Do szkoły uczęszczało wtedy ok. 200 skazanych.

 

Według stanu na 31 marca 1979 roku w zakładzie przebywało 1519 skazanych, w tym 537 zabójców, a wśród nich 17 młodocianych.

Rekord zaludnienia został pobity 29 lutego 1980 roku - bowiem w murach zakładu przebywało 1762 skazanych.

 

Obecnie w Zakładzie Karnym Nr 1 w Strzelcach Opolskich realizowane są dwa projekty systemowe w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego: Podniesienie kwalifikacji zawodowych funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej realizujących zadania związane z przywięziennymi  "Klubami Pracy". Cykl szkoleniowo - aktywizacyjny służący podniesieniu kwalifikacji zawodowych osób pozbawionych wolności oraz przygotowaniu na rynek pracy, po zakończeniu odbywania kary pozbawienia wolności.

 

 

Widok na strzeleckie więzienie z lotu ptaka, stan obecny.

(źródło: Morawiec R., Strzelce Opolskie – dawniej i dziś, Opole 2011.)

 

 

 

Więzienie widziane z wieży ciśnień, zdjęcie z lat 1920-1930.

(źródło: www.fotopolska.eu)

 

 

 

Widok dzisiejszy na więzienie od strony boiska KS Budowlani (obok dworca PKS).

(zbiory własne autora)

 

 

 

Zapraszam do zapoznania się z ciekawym artykułem zamieszczonym na łamach Nowej Trybuny Opolskiej pt.: „Znani więźniowie Zakładu Karnego nr 1 w Strzelcach Opolskich” 

 

 

 

 

 

Bibliografia:

1. Kucharz A., Więzienia w Strzelcach Opolskich [w:] Kalendarz Strzelecki 2001, Strzelce Op. 2001.

2. Morawiec R., Strzelce Opolskie – dawniej i dziś, Opole 2011.

3. Rabinowicz L., Podstawy nauki o więziennictwie, 1933.

4. Strafanstalt Groß Strehlitz, Oberschlesien im Bild nr 4, 1933.

 

Strony internetowe:

http://www.sw.gov.pl

http://www.bip.sw.gov.pl

http://www.nto.pl

http://opolskie.regiopedia.pl

Tekst opublikowany po raz pierwszy na starym blogu (historian.bloog.pl) dnia 26. 03.2013  |  20:45