Książę
Albert strzelecki.
(źródło: Gaworski
M., 700 lat właścicieli strzeleckiego zamku, Strzelce Opolskie
2007)
Od
początków swojego istnienia Strzelce Opolskie należały do
własności książęcej linii opolskich Piastów. W roku 1317 stały
się stolicą osobnego księstwa znajdującego się we władaniu
księcia Alberta. Był on synem Bolesława I opolskiego oraz
Agnieszki, którą poślubił Bolesław jeszcze przed rokiem 1290.
Jak podają źródła była to już jego druga żona, pierwsza –
Grzymisława wymieniona jest w nekrologu św. Wincentego we Wrocławiu
pod datą 13 września.
Należy
tutaj zaznaczyć, że najmłodszy syn Bolesława I nosił
niespotykane i dość niezwykłe imię jak na górnośląskich
Piastowiczów. Przypuszcza się, że imię to mogło być używane w
rodzinie jego matki, której pochodzenia jak dotąd dokładnie nie
ustalono. Istnieje również teoria, która została wysunięta na
podstawie jednego z dokumentów – wystawionego prawdopodobnie
na początku 1307 r. przez Bolesława I, który poświęcił jeden z
opolskich kościołów świętemu Albertowi. Wydaje się więc
możliwe, że wydarzenie to mogło mieć znaczący wpływ na wybór
imienia dla dopiero co narodzonego Bolesławowica.
Jednak
książę Albert jest jednym z tych górnośląskich książąt, o
których dokumenty źródłowe podają nader skąpe informacje.
Interesujący jest fakt, że nie znamy ani dokładnej daty jego
narodzin, ani też daty śmierci. Jak już wcześniej wspomniałem
książę Albert był najmłodszym synem opolskiego księcia
Bolesława I oraz Agnieszki. Historycy przypuszczają, że urodził
się on najprawdopodobniej w pierwszej dekadzie XIV wieku.
Za
prawdopodobną datę podaje się 1 września 1310 roku, wtedy to
został on wymieniony w jednym z opolskich dokumentów, który
wspomina o dzieciach księcia Bolesława jako „non
Alberto iunore”. Jednak
jak to bywa w takich sytuacjach historycy nie wykluczają, że datę
tą można przesunąć o kilka lat wstecz. Pan Horwat w swej książce
„Księstwo opolskie i jego podziały do 1532 roku” podaje jako
prawdopodobną datę 1299 r., natomiast jeden ze znawców historii
lokalnej pan Gaworski w książce „700 lat właścicieli
strzeleckiego zamku” skłania się ku dacie pomiędzy 1307 a 1309.
Sprawa
ustalenie dokładnej daty urodzin naszego księcia nie jest więc
taka prosta, pewne jest natomiast, że śląscy Piastowie mogli
sprawować władzę w swych księstwach dopiero po ukończeniu 14
roku życia, a Albert wystawił swój pierwszy samodzielny dokument w
roku 1323. Jednak już w dokumencie, który został wydany 4 stycznia
1321 roku w Głogówku podczas zjazdu trzech braci książąt
opolskich, nasz Albert pojawia się z tytułem księcia
strzeleckiego. Podczas tego zjazdu przekazano mu oficjalnie władzę
nad księstwem strzeleckim. Czyli do tego czasu powinien już mieć
ukończone 14 lat. Albert otrzymał ziemię strzelecką od brata
swego ojca – Bolesława II, na którego dworze w Opolu przebywał
on po śmierci ojca Bolesława I w 1313 roku. W skład księstwa
strzeleckiego wchodziły: Strzelce Opolskie, Krapkowice, Woźniki,
Lubliniec oraz Świbie (obecnie należy ono do ziemi gliwickiej), a
od 1360 roku również Leśnica, Raszowa, Lichynia i Zalesie.
Strzelce
Opolskie leżące na ważnym szlaku handlowym z Krakowa do Wrocławia
stały się stolicą księstwa, a sam Albert obierając w nim władzę
dokonał kilku bardzo istotnych zmian.
Rozpoczął od modernizacji
znajdującego się w pobliżu miasta zamku (pierwszy raz został on
wymieniony w 1303 roku jakocastrum
Strelecense),
wymagał tego książęcy majestat oraz potrzeby dworu.
„Przebudowany
zamek był zwartą, regularną budowlą, założoną na planie
prostokąta o wymiarach 13,9 na 16,10 metra. Do budowy użyto
wapiennych płytek układanych warstwami na chudej, wapiennej
zaprawie. Fundamenty sięgały około 220 cm od poziomu obecnego
dziedzińca. W II połowie XIII wieku na Śląsku rozbudowane
siedziby książęce zredukowane zostały do obwarowanej pojedynczej
wieży mieszkalnej – donżonu. Taką była rezydencja książęca w
Wrocławiu, potem w Opolu, następne powstawały na ziemiach księstwa
opolskiego. Czworoboczną wieżą mieszkalną był również
strzelecki zamek”.
Cytat
pochodzi z książki „Rezydencje średniowieczne na Śląsku”
pani Chorowskiej.
Możemy
przypuszczać, że strzelecka wieża mieszkalna była podobna do tej,
która została zachowana w Siedlęcinie koło Jeleniej Góry, w
województwie dolnośląskim.
Wieża
mieszkalna z Siedlęcina koło Jeleniej Góry.
(źródło:
wikipedia.pl)
W
siedzibie księcia sporządzane były wszystkie dokumenty, pisano je
w języku polskim, niemieckim, czasem również czeskim, a w celu
uwierzytelnienia, opatrywano książęcą pieczęcią z wosku.
W
dokumentach księcia Alberta, a później także jego następców,
miasto zawsze określane było jako Strelcze.
Pieczęć
strzeleckiego księcia Alberta.
(źródło: Morawiec
R., Strzelce Opolskie – dawniej i dziś, Opole 2011)
Urządzano
tam również dni dworskie, w których uczestniczyli zaproszeni
rycerze, bogate mieszczaństwo i duchowieństwo. Takim uroczystościom
zawsze przewodniczył książę, który dając tzw. dowody łaski
ofiarowywał mienie oraz nadawał przywileje rycerzom, duchownym oraz
mieszczanom. Za czasów jego panowania dokumenty wymieniają m.in.
Stefana z Żyrowej – starostę księstwa strzeleckiego (jego syn
Merbot Swentopelkonis otrzymał w 1358 roku w podzięce za wierną
służbę od księcia Alberta majątki w okolicach Lublińca),
Haulinusa – właściciela Dziewkowic, Hanko z Ujazdu.
W
1324 roku została powołana pierwsza rada miejska, potwierdza to
dokument wydany 8 marca tegoż roku, który wymienia wójta Heymana,
radni: Henryk zw. Tost, Konrad (z „Plesnicz”) Tomasz rzeźnik,
Henryk rzeźnik oraz ławnicy. Dokument dotyczył sprzedaży folwarku
we wsi Henryków obok Strzelec.
W
1326 roku książę Albert nadał Strzelcom nowe prawa miejskie,
dzięki którym strzeleccy mieszczanie wybierali każdego roku
radnych. Do rady miejskiej należała władza policyjna. Mianowany
przez księcia wójt wraz z ławnikami osądzał w drobnych sprawach
dotyczących wykroczeń cywilnych i kryminalnych, natomiast ciężkie
wykroczenia takie jak mord, gwałt czy rabunek osądzał sam książę,
który trzy razy do roku zasiadał w ławach sądu. Mógł on jednak
wydać również zgodę, by zastępował go wójt.
Z
1327 roku pochodzi informacja o powstaniu obronnych murów miejskich.
Strzelce jako samodzielna stolica księstwa była bezpośrednio
narażona na ataki wrogich armii.
W
dwóch przeciwległych krańcach miasta istniały dwie bramy: Opolska
i Krakowska. Otaczające miasto mury, jak również wieże zbudowano
z kamienia wapiennego. Do naszych czasów zachowały się fragmenty
takich obwarowań, m. in. w parku przy ulicy Opolskiej, niedaleko
głównej drogi oraz wieży obronnej (dzwonnica obok kościoła św.
Wawrzyńca).
Pozostałości
średniowiecznych murów miasta Strzelce Opolskie.
(zdjęcie
zbiory własne)
Baszta
- dawna wieża obronna na linii
murów miasta, znajduje się ona obok kościoła p. w. św.
Wawrzyńca.
(zdjęcie
zbiory własne)
Widok
od strony ulicy Pisłudskiego w Strzelcach Op. Z lewej strony
widoczna dawna baszta obronna, następnie kościół p. w. św.
Wawrzyńca.
(zdjęcie
zbiory własne)
Linia
fortyfikacji miasta przebiegała od bramy Krakowskiej do wieży
obronnej przy kościele, następnie wzdłuż muru otaczającego
kościół parafialny przez jego ogród aż do bramy Opolskiej, która
znajdowała się w pobliżu dzisiejszego kościoła Bożego Ciała w
kierunku zamku. Jego południowa ściana zastępowała w tym miejscu
mur obronny. Od południa zamek osłonięty był wałem otaczającym
południową część miasta – od bramy Krakowskiej aż do bramy
Opolskiej. Miasto otoczone było również fosą z wyjątkiem
wspomnianej już południowej części. Znajdowały się tu rozległe
mokradła, które były naturalną przeszkodą dla ewentualnych
najeźdźców. (Opis zaczerpnięty z książki pana Gaworskiego).
Książę
Albert obdarzył również mieszkańców Strzelec prawem ściągania
opłat od podróżujących tranzytem przez miasto kupców w kierunku
Wrocławia lub Krakowa. Opłaty ściągane były w wosku, łoju lub
suknie. Wspomina o tym dokument wydany 25 lutego 1358 roku. Dzięki
niemu posiadamy również pierwsze informacje o działających w
ówczesnych Strzelcach cechach rzemieślniczych: rzeźnikach i
sukiennikach.
Dnia
19
stycznia 1362 roku zostały nadane Strzelcom prawa
magdeburskie. http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo_magdeburskie
W
latach 1330 – 1366 książę Albert brał bardzo czynny udział w
życiu gospodarczym i politycznym swojej dzielnicy, niejednokrotnie
także występował na międzynarodowej arenie.
Już
w trakcie pierwszych lat rządów w dzielnicy strzeleckiej księcia
Alberta przypada ważne wydarzenie, wówczas to w Opawie odbyło się
zhołdowanie księstw górnośląskich przez czeskiego króla Jana
Luksemburskiego – kandydata do korony Królestwa Polskiego, a miało
to miejsce w 1327 roku. Pośród książąt, którzy zgodzili się
uznać zwierzchnictwo króla Czech był również nasz Albert. Złożył
on osobiści hołd Luksemburczykowi wraz ze swym starszym bratem
Bolesławem opolskim, przypuszcza się, że miało to miejsce dnia 5
kwietnia.
Książę
Albert ponownie pojawia się na arenie politycznej wraz z datę 23
czerwca 1330 roku, kiedy to wystawia dokument w Krapkowicach –
mieście znajdującym się na obszarze księstwa strzeleckiego.
Bardzo
ciekawie przedstawiają się również rodzinne koneksje
strzeleckiego księcia, które niejednokrotnie pozwoliły mu na
prowadzenie aktywnej polityki, daleko wykraczające poza granice jego
maleńkiego księstwa. Sprzyjały mu przede wszystkim dobre stosunki
łączące go z dworami: polskim i węgierskim, w dużym stopni
oparte właśnie na więzach pokrewieństwa.
W
nawiązaniu kontaktów z dworem węgierskim w Budzie pomogła
obecność Marii, córki księcia Kazimierza bytomskiego, która
wyszła za mąż za króla węgierskiego Karola Roberta (1306).
Później zawędrowali tam równiej jej dwaj bracia: Bolesław i
Mieszko, którzy zostali obdarzeni wysokimi godnościami w kościele
węgierskim (byli oni stryjecznymi braćmi księcia Alberta). Nie
powinien więc dziwić fakt, że mając tak przygotowany „grunt”
po jakimś czasie w Budzie pojawił się także strzelecki książę.
Bardzo
ścisłe związki łączące Alberta z tamtejszym dworem ujawniły
się szczególnie w 1346 roku, gdy nasz książę posłował od
Ludwika Węgierskiego do papieża w Avignonie.
Natomiast
w maju 1357 roku towarzyszył Elżbiecie węgierskiej (Łokietkówny)
w jej pielgrzymce do Akwizgranu (dzisiejsze Achen w Niemczech).
Podróż rozpoczęła się już w lutym, wtedy to orszak królowej
dotarł do Pragi, następnie podążano do Norymbergii i Frankfurtu.
W czasie tej podróży odwiedzono również Marburg, a następnie 28
maja byli już w Akwizgranie. Tam cesarz Karol IV na prośbę
strzeleckiego księcia Alberta potwierdził dokument dotyczący
Krapkowic. Owy dokument wystawiony został dużo wcześniej, bo w
1294 roku przez Bolesława I. Albert był częstym gościem na
cesarskim dworze, pojawił się tam również jakiś czas później
by zatwierdzić dokument dotyczący zasad dziedziczenia księstwa
strzeleckiego po jego śmierci.
Bardzo
ważne dla polityki księcia były również koligacje rodzinne z
rządzącym w Polsce Władysławem Łokietkiem. Dzięki swojej matce
ówczesny król polski był stryjecznym bratem księcia opolskiego
Bolesława I, a więc dalszym wujem dla Alberta. Stosunki te zostały
bardziej zacieśnione w wyniku małżeństwa córki Łokietka z
wspomnianym już wcześniej węgierskim królem Karolem Robertem.
Przypuszcza
się, że książę Albert ożenił się najpóźniej w 1347 roku z
Agnieszką, córką magdeburskiego burgrabiego Burcharda I.
Wnioskować można, że małżeństwo to miało czysto
polityczny wymiar. Pozwoliło ono naszemu księciu na unormowanie
stosunków z dworem w
Pradze, albowiem Burchard I należał do bliskich współpracowników
króla Czech, zajmując w 1352 r. urząd sędziego dworu czeskiego, a
od 1357 godność wrocławskiego starosty.
Ze
swego małżeństwa z Agnieszką książę Albert doczekał się
jedynie córki Elżbiety, która przed 1 grudnia 1359 roku poślubiła
Władysława Białego, księcia gniewkowskiego. Wydaje się, że z
małżeństwem tym wiązano duże nadzieje, o czym przekonuje
nas fakt, że zabiegał on o uznanie za swoich sukcesorów przyszłych
wnuków. Jednak pożycie tej pary nie należało do długich i
szczęśliwych, gdyż niedługo po tym Elżbieta ciężko zachorowała
i równie nagle zmarła – przed 17 kwietnia 1361 roku.
Swój
ostatni, a znany nam dokument, książę Albert wystawił 22 stycznia
1366 roku w Lublińcu i właśnie to skłoniło niektórych badaczy
do wysunięcia hipotezy, że niedługo potem nasz książę zmarł.
Zaprzecza temu jednak kilka poszlak źródłowych, które pozwalają
nam przesunąć tą datę domniemanej śmierci na rok ok. 1370, a
mianowicie:
-
17 kwietnia 1369 roku zakończył się pomyślnie dla strzeleckiej
parafii spór z zakonem cystersów w Jemielnicy o wsie Rożniątów i
Księży Las, które ostatecznie zostały przyłączone od
strzeleckiego probostwa. Choć nie ma przekonywujących dowodów na
to, że Albert poparł swym autorytetem strzeleckiego proboszcza,
wydaje się jednak, że sytuacja taka miała prawo zaistnieć.
-
Dopiero w marcu 1370 roku z pretensjami do Strzelec wystąpił książę
Niemodlina Henryk, który już wcześniej zapewnił sobie prawo do
spadku na wypadek śmierci stryja (Henryk był synem Bolesława
niemodlińskiego).
-
Z 28 października 1371 roku pochodzi dokument, który był
wystawiony przez żonę Alberta – Agnieszkę, wtedy już wdowę, co
sugeruje, że zgon jej męża nastąpił w całkiem niedawnej
przeszłości. Księżna Agnieszka sprawowała władzę w Strzelcach
aż do swojej śmierci, która miała miejsce 27 maja 1377 roku. Wraz
z jej śmiercią zakończył się okres samodzielnego funkcjonowania
księstwa strzeleckiego, które następnie zostało włączone do
księstwa niemodlińskiego, a nieco później do opolskiego.
Kopia
dokumentu wystawionego przez Agnieszkę w 1371 roku.
(źródło: Gaworski
M., 700 lat właścicieli strzeleckiego zamku, Strzelce Opolskie
2007)
Śmierć
księżnej Agnieszki została odnotowana przez zakonników
cysterskich w Jemielnicy, co może sugerować, że została być może
pochowana w tym właśnie klasztorze. Nie wykluczone jest również,
że spoczęła tam u boku swojego męża, którego miejsce spoczynku
pozostaje tajemnicą do dnia dzisiejszego. Jeszcze kilka lat temu w
murach jemielnickiego klasztoru można było oglądać portrety jego
dwóch fundatorów, książąt Bolesława I opolskiego i jego syna
Alberta strzeleckiego. Dziś znajdują się one w Muzeum Diecezjalnym
w Opolu, a jedna z ulic miasta Strzelce Opolskie nosi jego imię.
Piastowie
opolscy i niemodlińscy.
(źródło:
www.niemoglin.org.pl Opracowane przez M. Woźniak)
Tekst
opublikowany po raz pierwszy na starym blogu (historian.bloog.pl)
dnia 11. 05.2013 | 15:03
Bibliografia:
1. Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Wrocław 2003.
2.
Gaworski M., 700 lat właścicieli strzeleckiego zamku, Strzelce
Opolskie 2007.
3.
Horwat J., Księstwo opolskie i jego podziały do 1532 roku, Rzeszów
2002.
4.
Jonca K., Zarys dziejów Strzelec Opolskich (do roku 1945) [w:]
Ziemia strzelecka. Szkice monograficzne, Instytut Śląski w Opolu
1970.
5.
Królikowski M., Albert, książę strzelecki (ok. 1307 – 1370).
Próba rysu biograficznego [w:] Kalendarz Strzelecki 2001.
6.
Morawiec R., Strzelce Opolskie – dawniej i dziś, Opole 2011.
7.
Reichel J., Geschichte der Stadt und Herrschaft Gross
Strechlitz, AdChL 1931.
8.
www.niemodlin.org.pl
9.
www.wikipedia.pl
Komentarze
Prześlij komentarz