Filip Pandel - ksiądz z Suchych Łan.

Obrazek prymicyjny – pamiątka święceń kapłańskich Filipa Pandel'a, pochodzącego z Suchych Łan (Sucholohna) w Strzelcach Opolskich (Gross Strehlitz). 

Obrazek prymicyjny w Kościele katolickim to niewielkich rozmiarów bloczek z grubszego papieru z nadrukowanym z jednej strony motywem religijnym (np. zdjęciem kielicha i pateny, świętego patrona), z drugiej ze specjalnym okolicznościowym napisem. Na obrazku prymicyjnym umieszcza się często cytat z Pisma Świętego lub pism któregoś ze świętych katolickich, imię i nazwisko neoprezbitera, miejsce święceń i pierwszej odprawionej samemu Mszy św., tzw. Mszy prymicyjnej oraz datę. Czasami neoprezbiterzy umieszczają na obrazku prymicyjnym wyrazy podziękowania dla członków rodziny lub fundatorom seminaryjnym. Obrazek prymicyjny w aspekcie materialnym jest przedmiotem podarowanym odbiorcy (wiernym, lokalnym parafianom) na pamiątkę święceń kapłańskich nadawcy. 

Obrazek prymicyjny ks. Filipa Pandel wydany był w dwóch wersjach językowych, w języku niemieckim i polskim. Ten, który posiadam w swoich zbiorach, został nabyty na jednej z internetowych aukcji i jest w języku niemieckim. 

Oryginalny obrazek prymicyjny ks. Filipa Pandel w języku niemieckim. (źródło: zbiory Mariusza Lipoka)

Filip Pandel (z niem. Philipp Pandel) urodził się 25 maja 1886 roku w Suchych Łanach (wówczas Sucholona), w powiecie Gross Strehlitz (dziś dzielnicy Strzelec Opolskich), w rodzinie zagrodnika (średniorolnego chłopa) Bernarda i Konstantyny z d. Donotek. Przynależał do parafii pod wezwaniem św. Wawrzyńca w Wielkich Strzelcach (Gross Strehlitz), gdzie został ochrzczony. Początkowo chodził do katolickiej szkoły ludowej w miejscu swojego urodzenia, a od kwietnia 1898 roku do gimnazjum w Wielkich Strzelcach. Po uzyskaniu w dniu 26 marca 1907 roku świadectwa dojrzałości, rozpoczął studia teologiczne na Uniwersytecie Wrocławskim, które ukończył 6 czerwca 1910 roku. Po rocznym pobycie w alumnacie biskupim we Wrocławiu, przyjął święcenia kapłańskie dnia 22 czerwca 1911 roku z rąk ks. kardynała Jerzego Koppa (z niem. Georg Kopp). Prymicje odprawił w nowym kościele parafialnym dnia 3 lipca 1911 roku, gdyż stary z XVII wieku został rozebrany, a w latach 1904-1907 na jego miejscu postawiono nowy.

Nowo wybudowany kościół św. Wawrzyńca na pocztówce sprzed 110 lat. (źródło: zbiory Mariusza Lipoka)

Ksiądz Filip Pandel w 1911 roku. (źródło: suchelany.com) 

Swoją pracę duszpasterską rozpoczął dnia 5 października 1911 roku jako wikary w parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach (w kościele mariackim). Następnie od dnia 2 stycznia 1913 roku pracował w parafii św. Antoniego z Padwy w Dąbrówce Małej, obecnie dzielnicy Katowic. Z dniem 11 kwietnia 1917 roku został przeniesiony do Berlina dzielnicy Wilmersdorf do kościoła św. Ludwika. Berlin bowiem podporządkowany był arcybiskupstwu wrocławskiemu w tak zwanej Delegaturze dla Marchii Brandenburskiej i Pomorza (Delegatur-Bezirk für die Mark Brandenburg und Pommern). Po zakończeniu I wojny światowej pracował od dnia 1 maja 1919 roku jako katecheta w seminarium nauczycielskim w Oleśnie, gdzie przebywał do wybuchu III powstania śląskiego. W czerwcu 1921 roku, wraz z innymi uchodźcami ze Śląska Opolskiego schronił się w Częstochowie. Ksiądz Pandel pozostał w przyznanej Polsce części Górnego Śląska, gdzie przez pewien czas pomagał w pracy duszpasterskiej ks. Pawłowi Pucherowi w kościele św. Pawła Apostoła w Pawłowie pod Zabrzem. Miejscowość ta została przyznana Polsce, a od 1951 roku jest dzielnicą Zabrza. 

Następnie władze kościelne skierowały go do Radoszowy. W 1919 roku mieszkańcy Radoszów i Niewiadomia powołali komitet budowy kościoła Katholischer Kirchbaurein Radoschau. Budowa ruszyła w 1920 roku, wtedy też wystososowano prośbę o duszpasterza. Ksiądz Filip Pandel przybył tam dnia 2 stycznia 1922 roku jako lokalista z tytułem kuratusa. Początkowo zamieszkał w domu prywatnym. Po przeprowadzeniu adaptacji dwóch izb lekcyjnych starej nieczynnej szkoły w Niewiadomiu na probostwo, tam się przeprowadził. Nowy duszpasterz zadbał także o duchową odbudowę swoich wiernych. Zakładał liczne stowarzyszenia kościelne, a w październiku 1924 roku odbyły się pierwsze misje, przeprowadzone przez O.O. Franciszkanów. W tym samym roku Radoszowy znalazły się w nowo ustanowionym dekanacie rybnickim. W krótkim czasie ks. Pandel doprowadził do zakończenia podstawowych prac przy budowie kościoła i dnia 22 lutego 1922 roku świątynia została poświęcona przez dziekana dekanatu żorskiego księdza Wiktora Lossa z Pawłowic. Prace przy kościele w Radoszowach w dalszym ciągu kontynuowano. Z tych ważniejszych prac to między innymi założenie cmentarza i zakup domu na mieszkanie dla organisty. Najwyraźniej nie wszystkim podobała się gorliwość kapłana, gdyż wracającego wieczorem dnia 28 maja 1923 roku ze stacji w Niewiadomiu, napadło na niego i pobiło go czterech bandytów. 

Konsekracji nowego kościoła dokonał administrator apostolski ks. August Hlond dnia 18 lipca 1925 roku, a z dniem 1 sierpnia erygowano parafię radoszowską i ks. Filip Pandel został zatwierdzony na stanowisku proboszcza. W 1927 roku zamieszkał w nowo wybudowanym probostwie. Parafia posiadała gospodarstwo rolne wraz z zabudowaniami gospodarczymi, chlewem i dużą stodołą. Z dniem 12 grudnia 1929 roku ksiądz Pandel został mianowany wicedziekanem dekanatu rybnickiego. Był również wizytatorem nauki religii dla szkół powszechnych w Rybniku, Biertułtowach i Rydułtowach. Z funkcji tych zrezygnował w maju 1931 roku. W styczniu 1930 roku został odznaczony przez papieża Piusa XI Złotym Krzyżem Pro Ecclesia et Pontifice. Na przełomie lat 1933-34 ksiądz chorował i często musiał przebywać w szpitalu. Od lutego do początku maja 1934 zastępował go ks. Alojzy Foltin (emerytowany misjonarz).  

(źródło: suchelany.com) 

(źródło: polska-org) 

W czasie II wojny światowej, w maju 1940 roku, został na krótko uwięziony przez gestapo w Rybniku. Bardziej dramatyczny był koniec wojny. Wojska sowieckie po ruszeniu znad Wisły 12 stycznia 1945 roku, już 27 stycznia osiągnęły przedpola Rybnika i zatrzymały się w sąsiednich Jejkowicach. Kościół znalazł się na linii frontu. Początkowo życie parafialne toczyło się w miarę normalnie. Jednak w drugiej połowie marca rozpoczął się ostrzał kościoła przez sowiecką artylerię, gdyż na wieży mieściło się stanowisko niemieckiego obserwatora. Kilka pocisków uszkodziło wieżę, kościół i pobliskie domy. Nabożeństwa zaczęto odprawiać w piwnicy probostwa. Gdy dnia 27 marca ruszyła ofensywa, proboszcz razem z wikarym ukryli się w piwniczce pod stodołą w niedalekim gospodarstwie państwa Ryszków. Gdy po trzech dniach sytuacja się nieco uspokoiła, księża wyszli z ukrycia. Probostwo było splądrowane a kościół sprofanowany. Po uprzątnięciu gruzu dokonano ponownego poświęcenia kościoła i można było 31 marca odprawić mszę rezurekcyjną wielkiej soboty. 

Z dniem 31 marca 1953 przeszedł na emeryturę, jednak nadal pełnił funkcję proboszcza, aż do objęcia stanowiska przez nowego administratora ks. Władysława Kręczkowskiego, co miało miejsce dnia 1 kwietnia 1954 roku. Nominalnym proboszczem był jednak do 20 grudnia 1955 roku, kiedy wspomniany wyżej ksiądz Kręczkowski otrzymał mianowanie na proboszcza. Ksiądz Pandel pozostał na probostwie. Już jako emeryt 6 lutego 1956 roku otrzymał tytuł dziekana honorowego.
Zmarł 19 sierpnia 1959 roku w Radoszowach i został pochowany na miejscowym cmentarzu.

Ksiądz Pandel w ostatnich latach swego życia. (źródło: suchelany.com)

Grób ks. Filipa Pandel w Radoszowach. (źródło: suchelany.com) 

Bibliografia:
1. AAKat, Akta personalne ks. Filipa Pandla; Schematyzm 1923-1925; GN 1959, nr 47, s. 372.

2. Klinger W., Z dziejów parafii Olesno, Opole 2006, s. 130, 152.

3. Kopka E., Dzieje parafii pw. św. Jacka w Radoszowach (1922-1975), Katowice 1985, mps w Bibliotece WTL, s. 49-50.

4. Morawiec R., Strzelce Opolskie – dawniej i dziś, Opole 2011.

5. Musialik W., W kręgu polityki i władzy, Opole 1999, s. 148.

6. Nalepa, Zmarli kapłani, t. 1, s. 152-153; WD 1929, nr 9, s. 84; 1930, nr 2, s. 48; 1931, nr 4, s. 48; 1959, nr 6-7-8, s. 174.

7. Nowak M., O pewnym typie religijnych tekstów pamiątkowych (obrazek prymicyjny) [w:] Białostockie Archiwum Językowe, nr 5, 2005, s. 75-87.

Strony internetowe:
1. https://silesia.edu.pl/index.php/Pandel_Filip (dostęp: 30.06.2025)

2. https://www.suchelany.com/wielcy.html (dostęp: 30.06.2025)

3. https://www.parafiaradoszowy.pl/historia.html (dostęp: 30.06.2025)