Cmentarny kościół św. Barbary w Strzelcach Opolskich.

w dniu

Na cmentarzu pomiędzy ulicami Opolską i Gogolińską w Strzelcach Opolskich znajduje się drewniany kościół pod wezwaniem św. Barbary. Po raz pierwszy wzmiankowany był już w 1505 roku. Przypuszcza się jednak, że wybudowany został nieco wcześniej. Rzekomo starszy jest cmentarz otaczający kościół św. Barbary, na którym grzebano zmarłych z podmiejskich wsi. 
Wzmianka z dnia 7 grudnia 1505 roku, w której książę opolski Jan II Dobry poświadcza, że obywatel Strzelec (Strehlitz), Jakob Krelka, sprzedał Wackowi Kobtin swój folwark leżący przed Strzelcami („leżący obok kościółka św. Barbary po prawej stronie drogi prowadzącej do Opola”). Przez cały czas swojego istnienia kościół św. Barbary był wielokrotnie odnawiany, a wynikało to z faktu, że od początku został zbudowany z drewna nie najlepszej jakości. Całkowitej renowacji kościółek potrzebował już w 1550 roku, a sto lat później podupadł. Prawdopodobnie nie znaleźli się dobroczyńcy, którzy zajęliby się kościołem. W aktach wizytacyjnych z 1683 roku arcydiakonatu opolskiego odnajdujemy wzmiankę, że kościółek św. Barbary przestał istnieć. Tylko na przylegającym do niego cmentarzu nadal grzebano zmarłych.


Rycina przedstawiająca kościół św. Barbary w 1871 roku.
(źródło: fotopolska.eu)



Siedemnasty wiek to okres, w którym epidemie i zarazy dziesiątkowały miasto. Z tego powodu na dłuższy czas zamknięto kościół parafialny św. Wawrzyńca. W tym czasie ślubów udzielano w ogródku pod bramą Opolską, a także w podniszczonym kościółku św. Barbary. Liczba ślubów, która wynosiła w latach 1675 – 1679 od 11 do 18 rocznie, zmalała do 4 w roku 1680. Przez następne trzy lata ślubów nie zawierano w ogóle, a w księgach parafialnych odnotowano 115 ofiar zarazy moru. W czasie panującej zarazy podjęto myśl o odrestaurowaniu drewnianego kościółka. Około 1681 roku wdowa po radcy kościelnym, Anna Bassa, zgłosiła do administracji biskupiej gotowość do odbudowania i utrzymania kościoła św. Barbary z własnych środków, zgodnie z ostatnią wolą zmarłego małżonka Georga. Georg Bassa, jeden z zamożniejszych mieszkańców miasta, który umarł w 1679 roku od lat był dobroczyńcą i opiekunem tego kościoła.
Dnia 10 maja 1683 roku urząd biskupi we Wrocławiu wyraził zgodę na budowę, do której przystąpiono jeszcze w tym samym roku. Pracami budowlanymi kierował były burmistrz Strzelec, protestant Florian Weiser, który poślubił wdowę Annę Bossa, natomiast prace ciesielskie zostały wykonane pod nadzorem mistrza Johannesa Brixi. Kościółek zbudowano z drewna bez użycia choćby jednego gwoździa.Do dzisiaj można odczytać na jednej z belek poprzecznych kościoła mało widoczny już napis wykonany przez budowniczych: 1690, Florentinus Waiser, Fridericus Waiser, Johannes Brixi.

Widoczny napis na jednej z belek wewnątrz kościoła - widok współczesny.
(zdjęcie zbiory własne)



W sprawozdaniu powizytacyjnym z roku 1687 czytamy:
„[...] Kościół św. Barbary dziewicy i męczennicy; ten jest położony na drugim skraju miasta w kierunku na Opole, nowo z drzewa w 1683 roku zbudowany przez niejaką mieszczankę Strzelec Annę Baschin (Bassa). Ona z polecenia swojego pierwszego męża zmarłego, który w testamencie ostatniej woli swoje, kościół ten kazał pobożnie zbudować, uczyniła z jego oszczędności. Wewnątrz trzy ołtarze z podstawami wymurowanymi. Główny ołtarz jest nowy, kosztowny, artystyczny, w górnej części złocony, świętej Barbarze poświęcony z daru wyżej wspomnianego księdza Balthasari Stanislaidis wykonany. Pozostałe dwa ołtarze nie są artystyczne. Zakrystia mała, drewniana po stronie ewangelii, jedno zadaszenie nad główną bramą, posadzka tylko w tylnej części kamienna, reszta wyłożona z desek, ambona półokrągła po stronie ewangelii. Ławek dotąd nie ma. Cmentarz na razie ogrodzony jest skromnie. Przy płocie na terenie tego kościoła stoją trzy skarbony. W dwóch daje się po 4 groszy kościelnym a z trzeciej większej 12 groszy, w sumie 20 groszy. Ten cały czynsz przekazywana jest radzie strzeleckiej. Rozporządziłem, by ks. dziekan razem z Florentino Weiser, który powyżej wspomnianą Annę Baschin (Bassa), wdowę pojął za żonę i ten kościół budował i o niego się troszczył, ten czynsz prawnie otrzymali i dla kościoła przeznaczyli. Wspomniany pan Florentino niech otrzymuje ofiary, jałmużny i inne przychody tego kościoła bez zawiadomienia archiprezbitera. Powinien jednak wiedzieć, że wszystkie dochody i przychody otrzymane z zewnątrz ma wiernie zapisywać i być gotowym zdać sprawozdanie z tego, gdy kościół w całości wewnętrznie będzie ukończony. Ks. Archiprezbiter niech się postara odzyskać klucze kościoła, gdyby wspomniany pan Florentino ich nie chciał wydać, lecz chciał je u siebie zatrzymać, bo przecież klucze bezzwłocznie raczej u proboszcza powinno być trzymane, aniżeli u człowieka świeckiego i to jeszcze nie katolika. Także wypada, by wspomniany opiekun i zarządca kościoła pan Florentino o jakichkolwiek przychodach i rozchodach powiadamiał ks. Archiprezbitera, za jego wiedzą i radą troszczył się kościół i o wszystko, co dotyczy kościoła się dopytywał. Przeciwnie w tych sprawach często pan Florentino zawinął wobec ks. Archiprezbitera, skoro w święto św. Barbary zostały pomniejszone nabożeństwa a w skutkach ofiary i jałmużny na kościół się pomniejszyły, także dlatego ks. Archiprezbiter z ambony w swoim kościele ogłosił, że w przyszłości tam nie będzie nabożeństwa w uroczystość św. Barbary, co zamierza uczynić nie jak z innego powodu, jak dlatego, że nie ma kluczy kościoła. Zamierzałem do tego, by pomiędzy dwoma spierającymi się zawarto dobrą umowę, lecz pan Florentino zaproszono do parafii nie chciał przybyć w czasie wizytacji. Ten kościół ma jeden kielich, nowy pozłocony z pateną i jeden ornat czerwony z darów ks. Balthasari Stanislaidisa [...].”[1]

W 1727 roku ówczesny proboszcz parafii Joachim von Strachwitz ufundował na dachu nawy małą barokową wieżyczkę z baniastym hełmem na zwieńczeniu – znajdował się w niej mały dzwonek. 
W XVIII wieku nabożeństwa w kościółku odbywały się tylko w uroczystość św. Barbary. Od roku 1754 wzmógł się kult tej patronki i w niedzielę po św. Wawrzyńcu tego roku ksiądz proboszcz von Strachwitz założył w obecności licznego duchowieństwa i wiernych Bractwo Świętej Barbary. Ówczesny papież – Benedykt XIV – zatwierdził to bractwo oraz dodatkowo nadał jego członkom przywilej odpustu zupełnego, jeśli po godnej spowiedzi i komunii w dzień święta tytularnego zwiedzą kościół, kaplicę lub ołtarz bractwa. Do bractwa tego należało liczne duchowieństwo oraz okoliczna szlachta. 

Kościół św. Barbary pozwala poznać nam tajniki konstrukcji drewnianych kościołów. Wykorzystane do budowy belki są tylko ociosane siekierką ciesielską. Ściany tworzone są przez belki układane jedne na drugich. Spójność w narożnikach uzyskuje się poprzez wzajemnie dopasowane do siebie wyżłobienia na końcach belek. Dach posiada pokrycie gontowe, co dodaje budowli uroku. Rzut poziomy świątyni jest niemal kwadratowy, do wschodniej ściany przylega nieco węższe, z trzech stron zamknięte pomieszczenie ołtarzowe – prezbiterium. Zewnętrzna część prezbiterium oraz nawa opasane są zadaszeniem gontowym, zaś wiązania dachowe storczykowe. Nad nawą ulokowana jest wieżyczka, o której wspomniałem już nieco wcześniej.
Posiadamy niewiele informacji na temat stanu kościółka św. Barbary w XIX i połowie XX wieku. Wiadome jest, że w okresie tym odbywały się do tej świątyni procesje w dni krzyżowe, zaś nabożeństwa – tylko żałobne z okazji pogrzebów. 

Kościół św. Barbary w latach 1910 - 1920.
(źródło: fotopolska.eu)


Po zakończeniu II wojny światowej nabożeństwa pogrzebowe odbywały się w kościele parafialnym, w kościółku cmentarnym św. Barbary – tylko sporadycznie msze św. z okazji Wszystkich Świętych czy w Dniu Zadusznym.
W 1968 roku ksiądz proboszcz Faustyn Zbaniuszek zlecił ekspertyzy i prace zabezpieczające drewniany kościół. Z akt parafialnych św. Wawrzyńca wynika, że starania o remont i sam remont rozpoczął ks. Zbaniuszek, natomiast dokończył go w 1970 roku, ks. Stefan Baldy.

Kościół św. Barbary w latach sześćdziesiątych XX wieku - widok od strony ul. Opolskiej.
(źródło: fotopolska.eu)



W roku 1980 z inicjatywy proboszcza Jerzego Stellmanna kościół św. Barbary wyposażono w pancerne tabernakulum oraz otrzymano zgodę na przechowywanie w nim Najświętszego Sakramentu. W tym samym czasie wymieniono stare ławki pochodzące z 1880 roku na nowe, które znajdują się tam do dnia dzisiejszego. Po tych remontach prawie wszystkie nabożeństwa żałobne odbywają się w cmentarnym kościółku.
W latach 2003-2006, dzięki staraniom i osobistemu zaangażowaniu ks. proboszcza Wolfganga Jośko zostały wymienione gonty dachowe, dokonano przeglądu i konserwacji zniszczonego belkowania kościółka. Renowacji został poddany również znajdujący się wewnątrz ołtarz św. Barbary. Prace te były zrealizowane dzięki wielkiej ofiarności parafian, gości oraz indywidualnych sponsorów.


Prace remontowe przy kościele św. Barbary w latach 2003 - 2006.
(źródło: Głos św. Wawrzyńca. Pismo parafii św. Wawrzyńca w Strzelcach Opolskich).



Kościół św. Barbary w 1935 i 2009 roku.
(źródło: fotopolska.eu oraz zbiory własne) 




Zdjęcia z sierpnia 2015 roku:













(zdjęcia zbiory własne)



Obecnie planowany jest kolejny remont kościółka ze względu na jego zły stan, więcej informacji: http://www.nto.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20140712/POWIAT10/140719895
Podczas odpustu parafialnego w kościele św. Wawrzyńca dnia 9 sierpnia 2015 r. sprzedawane były cegiełki na ten cel. Na dzień dzisiejszy nie wiadomo jeszcze kiedy nastąpi rozpoczęcie kolejnych prac remontowych przy cmentarnym kościółku św. Barbary.
 
 
 
 Materiał filmowy:


 
 

 
Tekst opublikowany po raz pierwszy na starym blogu (historian.bloog.pl) dnia 23. 08.2015  |  21:43 




Bibliografia:
  1. Jonek P., 500 lecie wzmiankowania kościoła świętej Barbary [w:] Głos św. Wawrzyńca. Pismo parafii św. Wawrzyńca w Strzelcach Op., nr 2 (64), 2005.
  2. Jońca K., Zarys dziejów Strzelec Opolskich do roku 1945 [w:] Ziemia Strzelecka. Szkice monograficzne, opr. W. Dziewulski, J. Kroszel, Wrocław 1970.
  3. Jungnitz J., Visitationsberichte der Diozese Breslau, erster Teil, Breslau 1904.
  4. Kubik R., Smykała P., Barbórka [w:] Strzelec Opolski wydanie nr 588.
  5. Morawiec R., Strzelce Opolskie – dawniej i dziś, Opole 2011.
  6. Ramus I., Ramus J., Czekała M., Drewniane budownictwo sakralne województwa opolskiego,  Opole 2004.
  7. Smoleń S., T., Strzelce Opolskie. Miasto i kościół na przełomie wieków, Strzelce Op. 2008.






[1] Jungnitz J., Visitationsberichte der Diozese Breslau, erster Teil. Breslau 1904. Tłumaczenie z języka łacińskiego na polski dokonała dr Beata Gaj. Przytoczony fragment pochodzi z artykułu: Kubik R., Smykała P., Barbórka [w:] Strzelec Opolski wydanie nr 588.

Komentarze

Prześlij komentarz